HARİTA BİLGİSİ

HARİTA: Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuş bakışı görüntüsünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerini aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir.

            Bir çizimin harita özelliği taşıması için üç şart gereklidir. Bunlar;

1. Kuşbakışı olarak çizilmesi
2. Ölçekli olması
3. Bir düzleme aktarılmış olması

Not: Herhangi bir yerin kuşbakışı görüntüsünün, ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denir. Kroki ile harita arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ölçekli olmasıdır.

ÖLÇEK NEDİR?

            Haritası çizilecek alanın boyutu oldukları gibi düzleme aktarılamayacakları için belirli oranda küçültülmeleri gerekmektedir. İşte haritalardaki küçültme oranına ölçek denir.

            Haritalarda ölçek iki türlü gösterilir.

a. Kesir ölçek: Ölçeğin yani küçültme oranının kesirli sayılarla ifade edildiği ölçektir. 1 ∕ 5.000, 1 ∕100.000,

1 ∕ 500.000 gibi.

     Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir. Payda da yer alan sayı alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir.

Yani 1 ∕ 100.000 lik ölçekli bir haritadaki alan 100.000 defa küçültülmüştür.

          Not: Kesir ölçeklerde ölçekle payda arasında ters orantı vardır. Yani payda büyüdükçe ölçek küçülür, payda küçüldükçe ölçek büyür. 

 

b. Çizik ölçek: Harita üzerinde uzunluğun, gerçek uzunluğa oranının (küçültme oranı), eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde gösterildiği ölçeklerdir.

Örnek:

        0         50     100    150     200 km

Çizik ölçekli haritalarda her çizgi arası 1 cm. dir. Böylece sıfırın hemen kenarındaki rakama bakılarak haritadaki 1 cm. lik uzunluğun gerçekte kaç km. olduğunu öğreniriz. Yukarıdaki ölçekten gerçekte 50 km. olan bir uzunluğun haritada 1 cm. olarak gösterildiğini anlıyoruz.

 

            Haritalar ölçeklerine göre üçe ayrılır.

• Büyük ölçekli haritalar: Ölçek paydası 1/ 200.000’ e kadar olan haritalardır.
• Orta ölçekli haritalar: Ölçek paydası 1/ 200.000 ile 1/ 500.000 arası olan haritalardır.
• Küçük ölçekli haritalar: Ölçek paydası 1/ 500.000’ den daha büyük olan haritalardır.

 

     Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri

• Ölçek paydaları küçüktür.
• Küçültme oranı daha azdır.
• Küçük alanları gösterirler
• Küçük alanları gösterdikleri için ayrıntıyı gösterme güçleri fazladır. Yani bu haritalarda şehirler, göller, dağlar, akarsular daha iyi görülür.

 

     Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri

• Ölçek paydaları büyüktür.
• Küçültme oranları fazladır.
• Geniş alanları gösterirler.
• Geniş alanları gösterdikler için ayrıntıyı gösterme güçleri azdır.

 

Soru: İki farklı Türkiye haritasından birisi büyük ölçekli, diğeri küçük ölçekli olarak çizilmiştir. Bu haritalardan hangisi daha büyük kağıda çizilmiştir.

 

Cevap: Büyük ölçekli haritada daha büyük kağıda çizilir. Çünkü büyük ölçekli haritalarda payda küçük olduğu için küçültme oranı da azdır. Bu nedenle Türkiye büyük ölçekli haritalarda daha az küçültüldüğü için büyük çıkacak ve daha büyük kağıda çizilecektir.

 

ÖLÇEK HESEPLAMALARI

 

1.      Kesir Ölçeğin Çizik Ölçeğe Çevrilmesi.

 

Kesir ölçeğin payı her zaman bir dir ve paydası cm. cinsindendir. Çizik ise ölçek km. cinsindendir ve her çizik arası 1 cm. dir. Bu nedenle kesir ölçeğin paydası km. ye çevrilir. Bunu yapmak için paydadaki rakamdan 5 sıfır atılır. Böylece çizik ölçekteki bir cm. lik aranın kaç km. olduğu bulunarak çizik ölçek çizilir

Örnek: 1/ 300.000 kesir ölçeğini çizik ölçeğe çeviriniz.

 

Çözüm: Paydadaki 300.000 den 5 sıfır atılarak km.ye çevrilir.

               3ØØ.ØØØ cm.= 3 km olduğuna göre çizik ölçek çizilir ve sıfır’ın yanındaki çizgiye üç yazılır.

 

               0         3          6         9        12 km

 

2. Çizik Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi:

 

Çizik ölçekte her ara bir cm. dir ve çizik ölçek km. cinsindendir. Çizik ölçeğin kesir ölçeğe çevrilmesi çok basittir. Paya bir yazılır ve paydaya çizik ölçekteki sıfırın hemen kenarındaki sayı yazılır ve bu sayıya beş sıfır eklenir. Çünkü çizik ölçek km. cinsinden olduğu için cm. ye çevrilmesi gerekir.

 

Örnek:

               0         8          16      24      32 km

çizik ölçeğini kesir ölçeğe çeviriniz?

 

Çözüm: Kesir ölçeğin payı her zaman 1 olduğu için 1 yazılır ve paydaya çizik ölçekteki sıfırın yanındaki 8 yazılır → 1/ 8   fakat 8 km. cinsinden olduğu için cm. ye çevrilmesi gerekmektedir. Bu nedenle 8 e beş sıfır eklenir ve çözüme ulaşılır. Buna göre sonuç → 1/ 800.000 dir.

 

3. Harita Ölçeğinin Hesaplanması

 

Harita ölçeği, harita uzunluğunun gerçek uzunluğa oranıdır. Haritalarda ölçek sorulduğunda harita uzunluğunun ve gerçek uzunluğun verilmesi gerekmektedir. Ölçek hesaplanırken şu formül kullanılır.

             

              Harita uzunluğu (H.U)

Ölçek= —————————        

             Gerçek uzunluk (G.U)

 Harita uzunluğu ve gerçek uzunluk yazıldıktan sonra bölme işlemi yapılır ve paydaya beş sıfır eklenir.

Örnek:  Haritada 3 cm olan A ve B şehirleri arası gerçekte 75 km. dir. Bu haritanın ölçeği nedir.

 

Çözüm:               H.U          3             1

              Ölçek = ——  =  ——  =  ——  =  1/ 2500000   yani sonuç 1/ 2.500.000 dir.

                            G.U          75          25

 

Örnek: Bir Türkiye haritasında Uşak – Denizli arası 2 cm. dir. Uşak – Denizli arası gerçekte 150 km. ise bu haritanın ölçeği kaçtır.

 

Çözüm:               H.U          2            1

              Ölçek = ——  =  ——  =  ——  =  1/ 7500000   yani sonuç 1/ 7.500.000 dir.

                            G.U         150          75